W ostatniej dekadzie XX wieku w Europie Północnej powstało wiele organzacji i instytucji współpracy regionalnej angażujących państwa podzielone w okresie zimnej wojny pomiędzy dwa bloki: NATO i Układ Warszawski, z Finlandią i Szwecją usytuowanymi geograficznie i politycznie pomiędzy nimi. Na początku lat dziewięćdziesiątych powstała między innymi Rada Państw Morza Bałtyckiego, Rada Bałtycka, Nordycka Rada Ministrów, Rada Arktyczna czy Rada Regionu Euroarktycznego Morza Barentsa. W imię "bałtyckiego świata" zostało powołanych setki organizacji, instytucji i sieci współpracy, działających na szczeblu pozarządowym. Należą do nich na przykład Związek Miast Bałtyckich, organizacja VASAB (Wizja i Strategie dla Regionu Bałtyckiego 2010), Bałtycka Współpraca Turystyczna, utworzona już w 1983 r., czy interesujący projekt naukowy - "The NEBI Yearbook" .1)
Oprócz już istniejących projektów i wizji współpracy w tej części Europy powstała koncepcja "wymiaru północnego". Czy mamy więc do czynienia z tworzeniem nowego północnego subregionu Europy? Czy na "wymiar północny" powinno się raczej spojrzeć, jak na próbę samoidentyfikacji Finlandii, nowego członka Unii Europejskiej?
Od fińskiej inicjatywy do polityki UE
Dyskusja na temat "wymiaru północnego" zaczęła się dużo wcześniej zanim inicjatywa została oficjalnie zaprezentowana Unii Europejskiej przez premiera Finlandii Paavo Lipponena w kwietniu 1997 r., w liście do ówczesnego przewodniczącego Komisji Europejskiej Jaquesa Santera. Od początku negocjacji członkowskich z Unią Europejską Finlandia podkreślała wzrost znaczenia północnego wymiaru Unii wraz z przystąpieniem do niej państw nordyckich. "Północność" była po pierwsze faktem geograficznym, po drugie, przywoływała pewne swoiste wartości nordyckie, takie jak państwo opiekuńcze, dbałość o środowisko naturalne czy przejrzystość procedur administracji publicznej. W negocjacjach Finlandii i innych krajów nordyckich z Unią Europejską podkreślano także wpływ surowego klimatu północnej Europy, który stwarza trudne warunki dla tamtejszego rolnictwa, co w konsekwencji znalazło odbicie w polityce regionalnej i rolnej UE wobec obszarów arktycznych lub subarktycznych .2)
Zarówno premier, jak i prezydent Finlandii mówili po raz pierwszy o "wymiarze północnym" w swoich przemówieniach w 1994 r. na estońskim Uniwersytecie w Tartu 3). Premier Esko Aho zauważył wówczas, iż poszerzenie Unii na północ może zwiększyć znaczenie wymiaru nordyckiego w ramach UE, a prezydent Martti Ahtisaari podkreślił fakt, iż członkostwo krajów nordyckich w UE będzie stale rozwijać "wymiar północny" Unii, co stworzy możliwość włączenia Rosji w proces integracji z Europą. Z dość ogólnej, nordyckiej koncepcji, inicjatywa "wymiaru północnego" stopniowo zmieniła się w fińską propozycję zawierającą szereg konkretnych celów i planów współpracy.
We wrześniu 1997 r. na konferencji Rady Regionu Morza Barentsa w Rovaniemi premier Finlandii Paavo Lipponen wysunął propozycję ustanowienia "wymiaru północnego" Unii Europejskiej4) . Inicjatywa ta miała stanowić integralną część stosunków zewnętrznych UE, opierać się na istniejących w tej części Europy strukturach współpracy i wykorzystywać przeznaczone dla tego obszaru fundusze pomocowe, bez potrzeby tworzenia nowych instytucji.
W grudniu 1997 r. Finlandia przedłożyła projekt "wymiaru północnego" na spotkaniu Rady Europejskiej w Luksemburgu, Rada Europejska zaś zobligowała Komisję Europejską do przygotowania raportu w tej sprawie.
Rząd fiński argumentował, iż sformułował inicjatywę "wymiaru północnego" w celu rozwinięcia i zdefiniowania interesu Unii Europejskiej w regionie Północnej Europy: od Islandii do północnozachodniej Rosji, od Morza Barentsa do południowego wybrzeża Morza Bałtyckiego. Głównymi adresatami projektu są Rosja (jej północno-zachodnia część), Litwa, Łotwa, Estonia oraz Polska (obszar północno-wschodni). W realizację "wymiaru północnego" oprócz Finlandii zaangażowały się pozostałe kraje nordyckie: Szwecja, Norwegia, Dania oraz Islandia, a w przypadku niektórych działań w rejonach arktycznych przewiduje się także współpracę z państwami spoza Europy: USA i Kanadą.
Obszar, na którym będzie urzeczywistniał się projekt, stanowi zagłębie bogactw naturalnych: ropy i gazu ziemnego, surowców mineralnych (fosfor, żelazo, boksyt, kobalt, nikiel), terenów zasobnych w lasy i produktów morza. Z jednej strony charakteryzuje się dużym potencjałem gospodarczym i ludzkim. Z drugiej zaś, jest to region borykający się z wieloma problemami, takimi jak zdewastowane środowisko naturalne, przemyt, handel bronią, przestępczość, przestarzałe elektrownie atomowe5) , nierówności w rozwoju gospodarczym i społecznym. Rozwój gospodarczy tego regionu wymaga zarówno rozbudowy infrastruktury transportowej, sieci telekomunikacyjnych i pocztowych, systemu informacji wspierającego działalność gospodarczą, jak i regulacji prawnych, które zapobiegną nieuczciwym praktykom.
"Wymiar północny" ma na celu lepszą koordynację polityki Unii Europejskiej w Europie Północnej, niwelowanie różnic w rozwoju gospodarczym, szczególnie między krajami Unii Europejskiej a Rosją i krajami byłego bloku wschodniego. Koncepcja "wymiaru północnego" została zaprezentowana przez Finów jako ułatwiająca dialog pomiędzy tymi, którzy są wewnątrz Unii, a tymi, którzy znajdują się poza jej strukturami. Ma to zapobiec ryzyku nowego podziału Europy, w sytuacji gdy Polska, Litwa, Łotwa i Estonia zostaną członkami Unii Europejskiej, a Rosja nie będzie mogła na to liczyć w realnej perspektywie.
Owe różnice i podziały są jednak już dziś niezwykle głębokie. 1300 kilometrowa granica rosyjskofińska jest nie tylko jedyną granicą Unii Europejskiej z Federacją Rosyjską, ale także miejscem występowania największych kontrastów w standardzie życia i warunkach socjalnych ludności spośród wszystkich przygranicznych regionów Unii Europejskiej . 6)
Inicjatywa "wymiaru północnego" przedstawiona Radzie Europejskiej przez Finów w grudniu 1997 r. zakładała inwestycje i modernizację w sześciu strategicznych sektorach: energetycznym, górnictwie, leśnictwie, infrastrukturze transportowej, ochronie środowiska oraz w bezpieczeństwie nuklearnym. W projekcie przedstawiono dokładną analizę każdego z priorytetowych obszarów, rozważono perspektywy rozwoju, konieczne inwestycje, szacując koszty i zyski dla partnerów zaangażowanych w jego realizację. Oceniono, że w ramach programu należałoby zainwestować 82 mld ecu w ciągu 20 lat. Inwestycje w sektorze związanym z wydobyciem ropy i gazu ziemnego stanowią według szacunków 45% całości przewidywanych wydatków .7)
W grudniu 1998 r. Rada Europejska podczas posiedzenia w Wiedniu, w rok po przedłożeniu przez Finlandię projektu "wymiaru północnego", w oparciu o przygotowany przez Komisję Europejską raport, oświadczyła, że region Północy Europy jest bardzo istotny dla Unii Europejskiej. Do współpracy zostały zaproszone Rosja i inne kraje leżące nad Bałtykiem, które są kandydatami do Unii Europejskiej . 8)W raporcie Komisji podkreślono, że nowy wymiar UE nie wymaga dodatkowych funduszy ani tworzenia nowej regionalnej organizacji. "Wymiarowi północnemu" przyznano rangę politycznej koncepcji Unii Europejskiej mającej na celu lepszą koordynację współpracy i rozwiązywania problemów oraz potrzeb w regionie Europy Północnej poprzez wykorzystanie istniejących funduszy unijnych i innych programów pomocowych przeznaczonych dla tego regionu .9)
W sprawie "wymiaru północnego" wypowiedział się również Parlament Europejski, ogłaszając w maju 1999 r. raport na temat projektu, w którym, w przeciwieństwie do stanowiska Komisji i Rady Europejskiej, podkreślił przede wszystkim regionalne znaczenie fińskiej koncepcji.
Rozmiar i priorytety projektu zostały ustalone przez Radę Ministrów Unii Europejskiej w Konkluzjach z 31 maja 1999 r.10) W trakcie analizy i dostosowania fińskiej inicjatywy "wymiaru północnego" do polityki unijnej poszerzono zasięg jej realizacji. Do sektorów zaproponowanych przez Finów (energetyka, górnictwo, leśnictwo, infrastruktura transportowa, ochrona środowiska oraz bezpieczeństwo nuklearne) dodano kolejne dziedziny współpracy, takie jak: edukacja, badania, szkolenie i rozwój zasobów ludzkich, rozwój służb socjalnych i ochrona zdrowia, współpraca regionalna, handel i inwestycje, a także zwalczanie przestępczości. W ten sposób plany realizacji "wymiaru północnego" wyszły daleko poza sferę gospodarki.
Kolejnym krokiem było uznanie potrzeby zaangażowania w przygotowanie do realizacji "wymiaru północnego" również państw adresatów projektu spoza Unii Europejskiej, co nastąpiło podczas spotkania Rady Europejskiej w Kolonii w czerwcu 1999 r. Stwierdzono, iż "wymiar północny" jest skonstruowany "jako sposób współpracy z państwami regionu w celu zwiększenia koniunktury, wzmocnienia bezpieczeństwa i zdecydowanego zwalczania niebezpieczeństw, takich jak zanieczyszczenie środowiska, ryzyko atomowe i zorganizowana przestępczość" .11)
Ważne znaczenie z punktu widzenia rozwoju koncepcji "wymiaru północnego" miała konferencja ministrów spraw zagranicznych krajów członkowskich Unii Europejskiej z udziałem przedstawicieli Estonii, Islandii, Litwy, Łotwy, Norwegii, Polski i Rosji, która odbyła się w Helsinkach 11 i 12 listopada 1999 r. pod fińskim przewodnictwem Unii Europejskiej. Została ona specjalnie poświęcona "wymiarowi północnemu" Unii Europejskiej. Uczestnicy konferencji uznali tę koncepcję za użyteczną i wpływającą na zwiększenie europejskiego bezpieczeństwa i stabilności, stabilizację demokratycznych reform i rozwoju w Europie Północnej, a także promującą szeroko rozumiany interes europejski . Podczas konferencji zgodzono się w kwestii wspólnych priorytetowych obszarów realizacji projektów przyjętych w Konkluzjach z 31 maja 1999 r. i uznano potrzebę sformułowania konkretnego planu działania. Komisja Europejska wyraziła pełną gotowość udziału zarówno w jego przygotowywaniu, jak i implementacji. 13)Według jej opinii do priorytetowych dziedzin realizacji "wymiaru północnego" należą: bezpieczeństwo nuklearne, zrównoważona i ekologiczna eksploatacja naturalnych surowców, komunikacja i transport, ochrona środowiska i zdrowia, zwalczanie przestępczości, współpraca transgraniczna, handel regionalny oraz problemy socjalne. Szczególne znaczenie w realizacji projektu przyznano Obwodowi Kaliningradzkiemu, ze względu na jego specjalną pozycję geograficzno-polityczną.
Zdaniem Komisji Europejskiej "wymiar północny" nie powinien być traktowany jako kolejna inicjatywa budowy regionalnej organizacji w tej części Europy, lecz jako nowa platforma współpracy i dialogu z krajami, które nie są członkami Unii Europejskiej. Projekt angażuje bowiem kraje mające bardzo różne relacje z UE: od państw członkowskich (Dania, Finlandia i Szwecja), uczestników Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia i Norwegia), przez kraje kandydackie posiadające umowy stowarzyszeniowe (Polska, Litwa, Łotwa i Estonia), do Rosji, mającej Umowę o partnerstwie i współpracy z UE. Komisja Europejska uważa, że nie ma potrzeby powoływania nowych instytucji w celu realizacji "wymiaru północnego", ale należy skorzystać z istniejących trzech głównych ram instytucjonalnych i finansowych istniejących w regionie Bałtyku. Są to: negocjacje akcesyjne z kandydatami z Europy Środkowej i Wschodniej, Porozumienie o partnerstwie i współpracy z Rosją oraz istniejące systemy współpracy regionalnej, takie jak: Rada Państw Morza Bałtyckiego, Komisja Helsińska w sprawie Ochrony Morza Bałtyckiego, współpraca w zakresie Euroarktycznego Regionu Morza Barentsa oraz Bałtycka Agenda 21 . 14)
Podczas listopadowej konferencji ministrów spraw zagranicznych Unii Europejskiej w Helsinkach Komisja Europejska wyrażając pełną gotowość udziału we wdrażaniu "Planu działań wymiaru północnego" podkreśliła jednak, że główną rolę w tym zakresie będą odgrywać kolejne prezydencje UE. Zaznaczono jednocześnie ograniczoną kompetencję Komisji wkraczania we współpracę regionalną państw sugerując, że sukces realizacji tej inicjatywy powinien wynikać z zaangażowania się odpowiednich aktorów regionalnych, również sektora prywatnego. Jako istniejące organizacje regionalne powołane do wdrażania projektu Komisja wymieniła w ślad za propozycją fińską: Radę Państw Morza Bałtyckiego, Radę Regionu Euroarktycznego Morza Barentsa oraz Radę Arktyczną.
Realizacja inicjatywy "wymiaru północnego" zakłada współpracę i współfinansowanie jej przez państwa, regiony, lokalne i międzynarodowe instytucje, sektor publiczny i prywatny, a także wykorzystanie programów pomocowych Unii Europejskiej. Komisja Europejska stoi na stanowisku, że wdrażanie koncepcji "wymiaru północnego" powinno się odbywać poprzez wykorzystanie zarówno istniejących form współpracy regionalnej, jak i koordynację istniejących instrumentów budżetowych, takich jak programy Unii Europejskiej: TACIS, PHARE i INTERREG z udziałem funduszy z budżetów państw partnerskich realizujących projekt.
Na zakończenie prezydencji fińskiej, podczas szczytu UE w Helsinkach (11-12 grudnia 1999 r.), Rada Europejska zleciła Komisji Europejskiej przygotowanie "Planu działań wymiaru północnego" przy współpracy z państwami, do których projekt jest skierowany. 10 i 11 czerwca 2000 r. w portugalskiej miejscowości Feira Komisja Europejska zaprezentowała Radzie Europejskiej wypracowany "Plan działań"15) i już 13 czerwca Rada Europejska udzieliła poparcia przedstawionemu dokumentowi.
Dokument składa się z dwóch części: tzw. horyzontalnej, która odwołuje się do głównych wyzwań związanych z regionem Północy Europy, wymienia priorytetowe działania uzgodnione przez państwa partnerskie oraz umieszcza projekt w ramach prawnych, instytucjonalnych i finansowych. Część druga, tzw. operacyjna, określa cele i perspektywy działań w latach 2000-2003 w tych sektorach, w których spodziewane są największe efekty.
"Plan działań" w zasadzie potwierdza przyjęte wcześniej przez Unię Europejską ustalenia. "Wymiar północny" ma być wdrażany przy użyciu istniejących wspólnotowych instrumentów prawnych (Umowa o stowarzyszeniu, Porozumienie o partnerstwie i współpracy oraz Umowa o Europejskim Obszarze Gospodarczym) oraz odpowiednich środków budżetowych, pochodzących z TACIS, PHARE/SAPARD/ISPA, INTERREG czy TEMPUS.
W Feirze potwierdzono również, zgodnie z Konkluzjami Rady Ministrów Unii Europejskiej z 31 maja 1999 r., większość dziedzin, które uznano za priorytetowe w realizacji "wymiaru północnego", a więc: infrastrukturę transportową, energetykę, telekomunikację, środowisko i bezpieczeństwo atomowe, edukację, badania, szkolenia i rozwój zasobów ludzkich, zdrowie publiczne i administrację socjalną, współpracę i handel przygraniczny, inwestycje oraz zwalczanie przestępczości. 16)
Nowy europejski subregion, czy fińskie "przybliżanie" Europy
W obliczu wyłaniającej się koncepcji "wymiaru północnego" Unii Europejskiej warto zastanowić się czy mamy do czynienia z tworzeniem nowego subregionu w Europie Północnej. Czy "wymiar północny" Unii Europejskiej jest projektem konkurencyjnym czy też komplementarnym z istniejącymi w tym regionie wizjami współpracy i rozwoju?
We wrześniu 1997 r. w Rovaniemi, podczas konferencji na temat współpracy w rejonie Morza Barentsa, premier Finlandii Paavo Lipponen przywołał w swoim przemówieniu cztery główne elementy unifikujące Europę "wymiaru północnego"17) , które można by uznać za próbę definicji nowego regionu. Po pierwsze, odwołał się do swego rodzaju geopolitycznej definicji Północy: słabo zaludnionej, o surowym klimacie, bogatej w zasoby naturalne. Po drugie, mówił o Północy jako obszarze borykającym się z problemami zanieczyszczonego środowiska naturalnego. Po trzecie, podkreślił, że region ten charakteryzuje się bardzo dużymi kontrastami w standardzie życia. Po czwarte, wymienił znaczenie wzrastającego handlu między krajami "wymiaru północnego".
"Wymiar północny" z założenia ma funkcjonować jako koncepcja uzupełniająca istniejące i rozwijane modele współpracy w Europie Północnej. Finowie licząc na powodzenie własnego projektu przedstawili koncepcję "Północy" jako ideę łączącą elementy innych istniejących już schematów współpracy regionalnej w Europie Północnej. Rozwój "wymiaru północnego" ma stanowić część zewnętrznych stosunków UE, angażując w jego realizację nie tylko państwa z Północy Europy, ale wszystkich członków Unii Europejskiej.
W moim przekonaniu zgłoszenie przez Finlandię koncepcji "wymiaru północnego" jest jednak przede wszystkim problemem samoidentyfikacji Finlandii, a być może także przykładem rywalizacji między krajami nordyckimi o pozycję w Unii Europejskiej. Należy zwrócić uwagę, że Finowie wysunęli propozycję "wymiaru północnego" (The Northern Dimension), nie zaś "wymiaru nordyckiego" (The Nordic Dimension). Z jednej strony można to zinterpretować jako rozsądną strategię w stosunkach z Unią Europejską: "wymiar nordycki" byłby raczej trudny "do przełknięcia" dla Unii, mógłby sugerować tworzenie w jej ramach nordyckiego bloku. Jak argumentuje Pertti Joenniemi, "nordycka koncepcja byłaby zbyt wąska, uboga i polityczna. Nie mogłaby służyć jako platforma łącząca Wschód Europy z UE, gdyż nordyckość jest ograniczona do współpracy między krajami nordyckimi" 18). Trudno zgodzić się z ostatnim z argumentów przywołanym przez Joenniemiego, gdyż w wyniku reformy w 1995 r. współpraca nordycka jest w większym lub co najmniej równym stopniu skoncentrowana na świecie zewnętrznym (obszar bałtycki, arktyczny i Unii Europejskiej) niż na stosunkach wewnątrznordyckich.
"Wymiar północny" mówi więc nie tyle o zewnętrznym otoczeniu Finlandii, ile o niej samej, o próbach osiągnięcia pozycji w nowej Europie. Jest krokiem w kierunku określenia stosunku Finlandii do nowego centrum - Brukseli 19). Poprzez swoją inicjatywę Finlandia chce znaleźć się bliżej "rdzenia" Unii. Nie identyfikuje się natomiast z podejściem swoich nordyckich partnerów do integracji europejskiej: duńską polityką wykluczeń ani sceptycyzmem Szwedów.
Finowie poprzez "wymiar północny" budują swój wizerunek aktywnego członka Unii: zamiast czekać na zaszufladkowanie przez Brukselę tej części Europy, podjęli samodzielnie inicjatywę, definiując peryferyjność jako coś pozytywnego, posiadającego duży potencjał, porzucając stereotyp izolacjonizmu i zacofania najbardziej północnych prowincji Europy. Co więcej, poprzez ten projekt Finlandia szuka poparcia dla swych interesów politycznych i ekonomicznych, zwłaszcza takich, jak transport, inwestycje i bezpieczeństwo związane z potencjałem nuklearnym w tym regionie, ochroną środowiska naturalnego, zorganizowaną przestępczością czy nielegalną imigracją .20) "Wymiar północny" jest więc w pewnym sensie środkiem do osiągnięcia zrozumienia fińskich trosk i obaw wynikających głównie z położenia geograficznego, którego głównymi konsekwencjami są surowy klimat i sąsiedztwo z Rosją. Tworzenie swego wizerunku jako konstruktywnego i aktywnego członka Unii Europejskiej ma zabezpieczyć przed brakiem zainteresowania Finlandią i jej problemami z Rosją.
Interesujące wydaje się również spojrzenie na "wymiar północny" jako na próbę legitymizowania Unii Europejskiej w Finlandii. Dla Finlandii "wymiar północny" jest próbą "przybliżania" Europy, sformułowania jej jako bardziej "fińskiej", posiadającej "znajomą twarz", tak jak dla Danii czy Szwecji budowa-nie regionu bałtyckiego, a dla Norwegii regionu Morza Barentsa. Przykłady owego "oswajania" Unii Europejskiej są dość znane w przypadku innych krajów członkowskich. Na przykład Francja wpływała na strukturę administracyjną Unii, starając się ją modelować względem własnej struktury administracyjnej, Niemcy zaś promowały idee "Europy regionów".
Rozsądny był sposób promowania "wymiaru północnego" przez Finów. Finlandia nie starała się podkreślać, iż jest uprawniona do tworzenia polityki "wymiaru północnego", gdyż w przeszłości inne kraje Unii Europejskiej poprzez podobne inicjatywy promowały własne interesy .21) Finowie próbowali raczej zwrócić uwagę na wspólne korzyści, jakie z realizacji projektu będą miały kraje Unii Europejskiej. Podkreślali, że inicjatywa nie jest regionalna, ale ma na celu zaangażowanie całej Unii (nie tylko jej północnych członków) i zwiększenie jej roli na arenie międzynarodowej. Poza tym region bałtycki jest jednym z najbardziej obiecujących gospodarczo regionów w Europie, w którym Unia Europejska ma do spełnienia szczególną misję normalizacji stosunków bałtyckorosyjskich. Jak argumentowali Finowie, poprzez zwiększenie stabilności Europy w regionie Morza Bałtyckiego i Barentsa Unia będzie silniejsza w przyszłości na Południu.
Finowie zwracali także uwagę na zgodność "wymiaru północnego" z polityką Unii Europejskiej wobec Polski i trzech krajów nadbałtyckich, a także na racjonalność wydatków związanych z realizacją projektu poprzez dostosowanie obecnej polityki i instrumentów finansowych Unii Europejskiej i innych funduszy przeznaczonych na rozwój tego regionu.
Odbiór inicjatywy "wymiaru północnego"
Inicjatywa "wymiaru północnego" zyskała ogólne poparcie Unii Europejskiej i nie spotkała się z otwartym sprzeciwem żadnego z państw. Od początku była popierana w Finlandii, zarówno przez elity polityczne, gospodarcze, jak i świat akademicki . 22)
Portugalia, kolejny po Finlandii kraj przewodzący Unii Europejskiej, wyraziła swoje gorące poparcie dla projektu. Premier António Guterres uznał "wymiar północny" za część globalnych zadań UE, za jej stanowisko wobec "europejskich peryferii" oraz możliwość uregulowania stosunków z Rosją .23) Brytyjski minister stanu do spraw europejskich, Douglas Henderson poparł inicjatywę za możliwość maksymalizacji efektywności działań Unii, zwłaszcza w dziedzinie bezpieczeństwa nuklearnego i ochrony środowiska. Kraje Południa UE były zainteresowane wzmocnieniem UE w regionach granicznych .24)
Przyjęcie fińskiej inicjatywy nie zawsze odbywało się entuzjastycznie. Pozostałe kraje nordyckie poparły "wymiar północny", chociaż początkowo nieoficjalnie zarzucały Finlandii, iż nie wysunęła propozycji jako wspólnego nordyckiego projektu (używając choćby nazewnictwa "nordycki"), a także że wbrew nordyckiemu modelowi konsultacji najpierw przedstawiła projekt na forum Unii Europejskiej, dopiero potem konsultowała go z nordyckim partnerami .25)
Trzy kraje nadbałtyckie popierają "wymiar północny", początkowo jednak podejrzewały Finów (zwłaszcza Litwa), że prawdziwym celem inicjatywy jest ominięcie Bałtów przez monopolizację tranzytu rosyjskiej ropy i dostaw gazu do Europy, a tym samym wzmocnienie pozycji Finlandii jako "bramy" do Rosji .26)
Realizacją "wymiaru północnego" zainteresowana jest Rosja, jeden z głównych adresatów projektu. Były minister spraw zagranicznych Rosji, a następnie jej premier, Jewgienij Primakow poparł tę inicjatywę podczas wizyty w Finlandii latem 1998 r. Wraz z Litwą, w lipcu 1999 r., Rosja przedstawiła propozycję dotyczącą roli Kaliningradu w kontekście "wymiaru północnego". Ministrowie spraw zagranicznych obu państw uzgodnili, iż przedstawią Komisji Europejskiej wspólną listę projektów, które powinny być częścią "Planu działań wymiaru północnego". W październiku 1999 r. Rosja zaprezentowała dość szczegółową i konstruktywną opinię na temat "wymiaru północnego", w której przedstawiła znaczenie Kaliningradu jako przyszłej rosyjskiej enklawy w Unii Europejskiej.
Podczas szczytu Unia Europejska - Rosja w maju 2000 r. w Moskwie we wspólnym oświadczeniu podkreślono znaczenie inicjatywy "wymiaru północnego" i rolę Rosji w przygotowaniu planu działań w celu realizacji tego projektu .27)
Polska zaprezentowała Prezydencji fińskiej swoje stanowisko na temat "wymiaru północnego", wyrażając zainteresowanie projektem i chęć aktywnego uczestnictwa w jego realizacji 28). Za korzystne uznała objęcie inicjatywą wszystkich państw regionu bałtyckiego, włączając w to Obwód Kaliningradzki. W polskim stanowisku zwrócono uwagę na osiem obszarów związanych z realizacją "wymiaru północnego", w których Polska jest gotowa podjąć współpracę. Są to: ochrona środowiska, energetyka, współpraca przygraniczna i regionalna, walka ze zorganizowaną przestępczością, handel i współpraca gospodarcza, transport i komunikacja, badania i nauka oraz ochrona zdrowia. Zadeklarowała także gotowość stworzenia korzystnych warunków dla transferu przez swoje terytorium nośników energii. Ekonomiczna, socjalna, a co za tym idzie polityczna stabilizacja w regionie wschodniego Bałtyku i północno-zachodniej Rosji leży w interesie naszego kraju.
Koncepcja "wymiaru północnego" ma istotne znaczenie w kontekście poszerzenia Unii Europejskiej. Jest projektem łączącym kraje członkowskie UE zarówno z państwami kandydującymi (Litwą, Łotwą, Estonią, Polską), jak i pozostającymi poza tą strukturą (Norwegią i Islandią). Inicjatywa ta ma stanowić platformę dla różnych polityk i instrumentów finansowych, łączącą nawet te organizacje i inicjatywy z Europy Północnej, które nie są integralną częścią struktury Unii Europejskiej.
Zgłoszenie przez Finlandię "wymiaru północnego" było ponadto odpowiedzią na ówczesny brak strategii Unii Europejskiej wobec Rosji. W odniesieniu do "wymiaru północnego" pojawiały się jednak reakcje, że Finlandia poprzez tę inicjatywę pragnie rozwiązać swoje problemy z Rosją. Należy przyznać, że realizacja projektu byłaby bardzo korzystna dla Finlandii jako bezpośredniego sąsiada Rosji i jedynego kraju członkowskiego Unii Europejskiej posiadającego granicę z Federacją Rosyjską. Prezydent Ahtisaari w swoim przemówieniu w Rovaniemi w październiku 1998 r. podkreślił, że stosunki z Rosją formułują najważniejszą część "północnego wymiaru" i mają na celu wzmocnienie polityki zagranicznej Unii Europejskiej na Północny Europy, a zwłaszcza w relacjach z Rosją .29) Z pewnością na "wymiar północny" można spojrzeć jako na narzędzie, za pomocą którego fiński rząd próbuje promować i zabezpieczać swoje narodowe interesy, zwłaszcza w kontekście sąsiedztwa z Rosją. Jego realizacja może przynieść zarówno korzyści, jak i ryzyko w gospodarce i polityce.
Projekt ten ma jednak dużą wartość dla całej Europy, której zależy na stabilnej i demokratycznej Rosji. Dlatego też koncepcja "wymiaru północnego" została włączona do "Wspólnej strategii UE wobec Rosji", przyjętej przez Unię Europejską w czerwcu 1999 r.
Koncepcję "wymiaru północnego" można także uznać za wkład w tworzenie odrębnego "rdzenia" Europy, uzupełniającego idee Północy Europy, tym samym legitymizującego istnienie "głównego rdzenia". Koncepcja "wymiaru północnego" może być także interpretowana jako element budowy "Europy regionów". Z pewnością jednak realizacja projektu może wpłynąć na tworzenie pozytywnego wizerunku Unii Europejskiej, burząc wizję niedostępnego klubu.
Oczywiście realizacja "wymiaru północnego" leży również w interesie państw bałtyckich. Jeśli Rosja będzie stabilna i bogata, kraje te mają szansę stać się sercem nowej bałtyckonordyckiej strefy w ramach integrującej się Europy. Choć Rosja jest obecna również we współpracy bałtyckiej, jej rola jest tam jednak znacznie mniejsza niż w przypadku "wymiaru północnego", gdzie poświęca się jej dużo więcej miejsca.
Można przypuszczać, iż przyjęty podczas szczytu Unii Europejskiej w Feirze w czerwcu 2000 r. "Plan działań" pozwoli wreszcie na realizację projektu "wymiaru północnego". Należy się spodziewać, iż większe przyspieszenie działań nastąpi w trakcie szwedzkiej prezydencji Unii Europejskiej w pierwszej połowie 2001 r. Wtedy też odbędzie się specjalna konferencja na wysokim szczeblu poświęcona postępom w realizacji projektu.
Mimo że trudno obecnie ocenić efekty "wymiaru północnego", ponieważ projekt
wchodzi dopiero w fazę realizacji, to można go uznać za sukces Finlandii, której
jako nowemu członkowi Unii Europejskiej udało się wpłynąć na jej politykę,
nadając własnej inicjatywie wymiar europejski. Finowie dobrze wykorzystali w tym
celu swoją Prezydencję Unii Europejskiej w drugiej połowie 1999 r. Pomimo
zaakceptowania konkretnego "Planu działań", wciąż istnieje możliwość jego
niepowodzenia i być może rozczarowań z powodu zbyt wygórowanych oczekiwań
związanych z realizacją "wymiaru północnego".